آرامگاه مشتاقیه (گنبد مشتاقیه)

---

آرامگاه مشتاقیه در کرمان از جمله بناهای تاریخی است که مربوط به دوره قاجاریه است که امروزه در میان محدوده ی شهری کرمان قرار گرفته و در گذشته خارج از شهر و در جوار قبرستان کهنه قرار داشته است. این آرامگاه در ابتدا محلی بوده به منظور تدفین میرزاحسین خان راینی که حاکم کرمان بوده و در اواخر دوره زندیه و جد اعلای سادات معروف به میرحسینی راینی نیز ساخته شده بوده است و نام گذاری این آرامگاه به مشتاقیه از این بابت بوده و به دلیل دفن مشتاق علی شاه در این مکان بود است.

سه گنبد در سال ۱۲۶۰ قمری بر روی قبور مشتاق علی شاه، شیخ اسماعیل و کوثر همدانی(کوثر علی شاه) بنا گردید. دو گنبد این بنا دارای کاشی کاری و یکی از گنبدها نیز آجری است که از همان زمان قاجاریه که آن را ساختند به همین شکل بوده‌است.

تزئینات آرامگاه

آثار تزیینی مجموعه‌ی مشتاقیه در قرن اخیر ساخته شده و شامل کاشی‌کاری، نقاشی، گچ‌بری، کاربندی و مقرنس است. کاشی‌کاری‌های گنبدها، اصلی نیست و حدود ۲۷ سال پیش انجام شده است؛ زیرا عبور دو رشته قنات از زیر این بنا، در دوره‌های مختلف موجب نشست زمین و آسیب به ساختمان آن شده بود. مقبره‌ شمالی (مقبره‌ مشتاق علی‌شاه) مزین به تزیینات داخلی و منبری ارزنده از زمان قاجار است؛ ضمن اینکه حیاطی با حوض زیبا و درختانی پرشمار دارد که فضای خاصی در آن به وجود آورده‌اند. این آرامگاه در سال ۱۳۴۵ به ثبت رسیده است.

مقبره ی شمالی که مقبره ی مشتاق علی شاه میباشد تزئینات داخلی بسیار جالبی دارد و به همراه منبری ارزنده از زمان قاجار در آن باقی مانده است و همچنین حیاطی دارد که حوضی زیبا و درختانی پرشمار فضای خاصی از آن را نیز به وجود می آورد

مشتاق علی‌شاه که بود؟

در قرن سیزدهم هجری قمری، فردی به نام میرزا محمد تربتی زندگی می کرده است که از صوفیان آن زمان به شمار می رفته و پدر مادرش اهل تربت حیدریه در استان اصفهان بوده اند. وی در دوران کودکی خود به واسطه ی از دست دادن پدر، زندگی سختی را نیز تجربه کرد و برادرانش میرزا محمدتربتی را به مکتب خانه اصفهان فرستادند و وی به دلیل علاقه ای که به این شکل از تحصیل نداشت بعد از گذشت مدت کوتاهی ترک تحصیل کرد. مدتی نیز با اصرار برادرانش در کارگاه بافندگی مشغول به کار شد اما این کار را نیز به دلیل نداشتن علاقه ترک کرد.

میرزا محمد مدتی را هم این بار بنا بر میل خود به سمت کشتی پهلوانی رفت و در زورخانه‌ ی محیط صادقی ثانی اصفهان به ورزش پهلوانی پرداخت و در این مورد تا حد قابل قبولی پیش رفت، اما علاقه‌ ی میرزامحمد در زمینه‌ ای دیگر بود. میرزا محمدتربتی ملقب به مشتاق علی شاه نیز به دلیل صدای خوبی که داشت از نوجوانی در مراسم های عزاداری سید الشهدا به نوحه خوانی می پرداخت و به شدت به موسیقی ایرانی و شناخت دستگاه های آن نیز علاقمند شد. به نحوی که بعد از همه ‌ی این فراز و نشیب ‌ها نزد استاد درویش تقی رفته و به کسب مهارت در زمینه ‌ی موسیقی مشغول شد.

به دلیل علاقه ی میرزامحمد تربتی به موسیقی توانست در این زمینه موفق شود، تا جایی که به یکی از برجسته‌ ترین نوازندگان سه ‌تار در زمان خودش تبدیل شد. کسانی که با موسیقی سنتی و سازهایش مختصر آشنایی داشته باشند می‌دانند که سیم چهارم سه‌تار که اکنون به سیم مشتاق مشهور است از ابتکارات میرزامحمد تربتی است.

اما موسیقی تنها موفقیت مشتاق علی شاه نبود و آشنایی او با تصوف و افراد مهمی که در این زمینه با آن ها آشنا شد نظیر شاه نعمت الله ولی سبب شده تا به فردی بسیار مهم تبدیل بشود و در زندگی افراد زیادی نقش پررنگی داشته باشد. اما برخی از افراد که با وی خصومت شخصی داشتند با توطئه و شایعه هایی که بر علیه تنظیم کردند سبب شدند که در روز جمعه ۲۶ ماه رمضان سال ۱۲۰۶ هجری قمری به هنگام حضورش در مسجد جهت ادای فرایض، ملاعبدالله مجتهدکرمانی تحت تاثیر همین شایعات وی را دستور سنگسار بدهد و مردم مشتاق را به هنگام خروج از مسجد در چاله‌ای افکنده و او را سنگسار کردند.

در جریان این سنگسار کردن علاوه بر مشتاق، یکی از مریدانش به نام درویش جعفر هم به قتل رسید که به جهت جلوگیری از اصابت سنگ‌ها به مشتاق خود را در مقابل وی قرار داده بود. محمدعلی خان راینی (فرزند میرزا حسین خان راینی) که از مریدان مشتاق بود، پیکر مشتاق و درویش جعفر  را در کنار مقبره‌ی پدرش (محل فعلی آرامگاه) دفن کرد.

سایر مقبره های آرامگاه مشتاقیه

در آرامگاه مشتاقیه سه گنبد وجود دارد که در واقع هرکدام از این گنبدها مربوط به یک مقبره است. دو گنبد با تزیین کاشی‌کاری که یکی متعلق به مقبره‌ مشتاق علی‌شاه و دیگری به کوثر علی‌شاه همدانی است. گنبد آجری در این آرامگاه نیز به شیخ اسماعیل هراتی تعلق دارد. البته کاشی‌کاری‌های دو گنبد مذکور از ابتدای ساخت آرامگاه وجود نداشته‌ و در دوره‌های بعد نصب شده‌‌اند؛ ولی گنبد آجری از ابتدای ساخت در زمان قاجاریه به همین شکل بوده است.

کوثر علی‌شاه همدانی

دیگر فردی که در مجموعه آرامگاه مشتاقیه در کرمان دفن است، کوثر علی شاه است که نام اصلی وی حاج ملا محمدرضا همدانی بوده و از صوفیان قرن سیزدهم هجری و فرزند حاج محمد امین از نوادگان شیخ اشراق شهاب الدین سهروردی بوده ایت. وی از اهالی همدان بود و تحت تاثیر عرفای بزرگی چون حسین علی‌شاه اصفهانی قرار گرفته و به تصوف روی آورده است. همچنین با صوفی شاعر، مجذوب علی‌شاه همدانی معاشرت داشته و با ایشان به زیارت مکه هم رفته است. کوثرعلی شاه، بعد از این که خانه اش در همدان را به تحریک مخالفانش ویران شد و اموالش را غارت بردند به تبریز رفت و نزد عباس میرزانائب السلطنه رفته و مورد عرت و احترام ایشان قرار گرفت و همراه با میرزامحمد به کرمان رفت. در زمان کوثر علی‌شاه، هانری پادُری، مبلغ معروف مسیحیان به ایران آمده و به تبلیغ دین مسیحیت اقدام کرد. کوثر علی‌شاه در حمایت از نبی مکرم اسلام و در رد ادعای پادری، رساله‌ای به نام ارشادالمضلین فی نبوه خاتم‌النبیین نوشت.

آثار متعددی از این عارف صوفی بر جای مانده است که در میان آن‌ها آثار ادبی ‌اش بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌ اند. از آن جمله می‌ توان به تفسیر قرآن کریم به نظم معروف به دارالتنظیم فارسی اشاره کرد. همچنین اشعار بسیاری از وی در قالب‌های غزل و مثنوی موجود است.

کوثر علی‌شاه در سال ۱۲۴۷ هجری قمری در کرمان در گذشت و در کنار مشتاق علی‌شاه دفن شد.

شیخ اسماعیل هراتی

شیخ اسماعیل، فقیری درویش و پیرمردی روحانی بود که در کنار مقبره‌ مشتاق علی‌شاه زندگی می‌کرد. وی به عبادت زیاد معروف بود و از کسی کمکی قبول نمی‌کرد. شیخ اسماعیل اموال بسیار مختصری داشت؛ پیراهنی بلند و پشمی مخصوص زمستان، پیراهنی کرباسی مخصوص تابستان و یک پوست آهو که فرش و همچنین رختخواب او بود. معاش شیخ اسماعیل از طریق خشت‌زنی یا لگدکردن خمیر گل کوزه‌گران تامین می‌شد

محمد اسماعیل خان وکیل‌الملک، حاکم منطقه‌ کرمان و بلوچستان در زمان قاجار، با دیدن کراماتی از شیخ اسماعیل ارادت خاصی به او پیدا کرد. در واقع، طبق دستور او هر سال در فصل زمستان بین فقرا و بی‌خانمان‌های کرمان، غذا و لباس پخش می‌شد. وقتی فرستاده‌ او، غذا و لباس را برای شیخ اسماعیل آورد، شیخ آن را رد کرد و سپس دست خود را زیر زیراندازش برد، دسته‌گلی بیرون آورد و به فرستاده داد و گفت:

از قول من از وکیل‌الملک تشکر کن و بگو خدا خیرش دهد که به فکر فقرا است، ما که رفتیم.

وقتی فرستاده نزد وکیل‌الملک بازگشت و گفته‌های شیخ اسماعیل را نقل کرد و دسته‌ گل را به او داد. وکیل‌الملک با دیدن آن دسته‌ گل که گل‌هایش حتی در فصل بهار نیز در کرمان وجود نداشتند چه برسد به زمستان، پی به مقام معنوی شیخ اسماعیل برد؛ ولی هنگامی که برای دیدار شیخ به مشتاقیه رفت، با پیکر بی‌جان او مواجه شد. این قضیه باعث ارادت وکیل‌الملک به شیخ اسماعیل و ساخت بقعه برای او شد.

در میان بقعه‌های آرامگاه مشتاقیه، بقعه‌ شیخ اسماعیل با توجه به حالت معنوی خاصی که دارد، بیش از بقیه نزد مردم گرامی داشته می‌شود تا آنجا که مردم برای طلب حاجت بر مزار شیخ اسماعیل شمع روشن می‌کنند.

 

دیگر بزرگان صوفی در آرامگاه مشتاقیه

همانطور که گفتیم، در کنار سه بقعه ی معروف دیگری که در آرامگاه مشتاقیه در کرمان، دو اتاق دیگر وجود دارد که به منظور تدفین پیروان و هم مسلکان مشتاق علی شاه نیز ساخته شده است و بسیاری از صوفیان شناخته شده و صاحب منزلت را در این مکان دفن کرده اند، که از جمله ی آنها می توان به علی شاه صوفی نیز اشاره کرد. میرزامحمدحسین رونق کرمانی مشهور به رونق علی‌شاه، شاعر و عارف صوفی مسلک همدوره‌ی مشتاق و از نوادگان خواجه نصیرالدین طوسی است. از آثار معروف او دیوان اشعارش به نام مرآت المحققین را می‌توان نام برد.

آدرس: استان کرمان، شهر کرمان، میدان شهدا (میدان مشتاق)