حمام گنجعلیخان یکی از بناهای مجموعه گنجعلیخان در شهر کرمان است که از یادگاریهای دوره صفویه است.. این حمام بهواسطه معماری و تزیینات، شهرت خاصی در میان گردشگران دارد. حمام در سال ۱۳۴۷ هجری شمسی مورد مرمت قرار گرفت و پس از آن بهعنوان موزه مردمشناسی آغاز به کار کرد. مجسمههای مومی در جاهای مختلف حمام وجود دارد که افرادی از طبقات مختلف جامعه در دوران قدیم را نشان میدهند. حمام تاریخی گنجعلی خان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
تاریخچه حمام گنجعلی خان کرمان
طبق اسناد تاریخی، مجموعه گنجعلی خان به دستور گنجعلی خان، از حاکمان کرمان در زمان شاه عباس ساخته شد. گنجعلی بیک ملقب به گنجعلیخان کارهای عمرانی مهمی در کرمان انجام دادهاست. او برای اینکه در وسط شهر تفرجگاههای عمومی وجود داشته باشد، ابتدا یک میدان بزرگ ایجاد کرد. گنجعلی خان این میدان را از چهار طرف با بناهای اختصاصی شامل مدرسه، مسجد، بازار و حمام، چهارسوق، آبانبار و ضرابخانه محصور کرد و مجموعهای عالی به وجود آورد.
ساخت بناهای این مجموعه به تدریج صورت گرفت و حمام نیز در سال ۹۸۹ هجری شمسی در مسیر اصلی بازار کرمان و جنوب مجموعه گنجعلی خان ساخته شد که معمار آن استاد سلطان محمد معمار یزدی میباشد.
طبق گفته ها مردم تا سال ۱۳۱۶ هجری شمسی از این حمام استفاده میکردند تا اینکه در سال ۱۳۴۷ هجری شمسی مورد مرمت قرار گرفت و به موزه مردمشناسی تبدیل شد. این مجموعه یکی از مهمترین اماکن تاریخی کرمان به حساب میآید و همه ساله میزبان گردشگران داخلی و خارجی است.
معماری حمام
سردر:
آجرهای ساده و نیلی، حاشیهای از سنگ مرمر، نقاشیهای سردر، مقرنس بندی، نمای بیرونی سردر حمام را تشکیل میدهند. بر سردر حمام، که بخشی از نقاشیهای عهد صفوی آن به تازگی مرمت شده، کتیبه شعری به خط نستعلیق بر سنگ مرمر حک شده که مصرع آخر آن، سال اتمام بنا را با تبدیل به حروف ابجد نشان میدهد: «کسی نداده نشان در جهان چنین حمام»
تزیینات گچبری و نقاشیهای سردر حمام به دو بخش تقسیم میشود: بخش بالایی مقرنس مربوط به دوره صفویه و دارای تزیینات گل و بوته و گچ بری زیبا که در سال ۱۳۷۴ توسط اداره میراث فرهنگی استان کرمان مرمت شده است و بخش پایین مربوط به دوره قاجاریه است که بر روی تزیینات دوره صفویه سر در حمام کشیده شده است.
از جمله موضوعات این نقاشیها که به شکلی ساده و بدون رعایت اصول نقاشی، پهلو به پهلوی هم کشیده شدهاند میتوان به تصاویر بهرام گور، خسرو و شیرین، شاهان در حال شکار، کاروان شتر و حیوانات درنده اشاره کرد. در قسمت پایین، زیر نقاشیها دور تا دور کتیبه ای از مرمر سبز رنگ دیده میشود که با خط نستعلیق، اشعاری بر آن کنده شده است.
نقاشیهای سردر حمام آسیبهای مختلفی دیده که در سالهای اخیر مرمت شده و در بعضی جاها با رنگ گواش رنگ آمیزی شده است.